Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

INTERES PUBLICZNY – oznacza odwołanie się do wartości, które są wspólne i ważne dla całego społeczeństwa, takie jak sprawiedliwość, wolność, bezpieczeństwo, pokój, niepodległość i suwerenność państwa, zdrowie publiczne, utrzymanie równowagi finansowej systemu zabezpieczenia społecznego, ochrona konsumentów, usługobiorców i pracowników, uczciwość w transakcjach handlowych, zwalczanie nadużyć, ochrona środowiska naturalnego i miejskiego, zdrowie zwierząt, własność intelektualna, cele polityki społecznej i kulturalnej oraz ochrona narodowego dziedzictwa historycznego i artystycznego, zaufanie obywateli do organów władzy, prawa człowieka i obywatela. Kategoria in.pub. utożsamiana jest często z pojęciem „dobro wspólne”. Zawsze dotyczy pewnego ogółu, nieokreślonej liczby osób, nie odnosi się do interesu jednostkowego ani określonej grupy. Egzemplifikacją są wartości wskazywane przez ustawę zasadniczą demokratycznego państwa, takie jak: poszanowanie wolności i sprawiedliwości, współdziałanie władz, dialog społeczny, zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, poszanowanie życia, nienaruszalności cielesnej, własności prywatnej, jak również prywatności rodziny, swoboda działania w przestrzeni publicznej, swoboda zawierania umów oraz tworzenia stowarzyszeń pod warunkiem pełnego respektowania ich dobrowolności, wolność religijna. Na in.pub. składa się dobrobyt całego społeczeństwa uznany i chroniony przez rząd i jego instytucje, uwzględniający zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności. Często o tym, co jest in.pub., decyduje wola polityczna – przejaw rządzenia. Rozumienie in.pub. znajduje odzwierciedlenie w obowiązującym prawie. In.pub. jest dobrze chroniony, jeśli społeczeństwo darzy wysokim stopniem zaufania urzędników publicznych oraz wie, że osobiste interesy pracownika służby publicznej nie stoją w sprzeczności z jego obowiązkami publicznymi. Podstawą in.pub. jest przejrzystość procesu decyzyjnego, w tym równoważenie sprzecznych interesów. Od lat 20. XX wieku in.pub. uznaje się za fundament demokratycznych rządów i wyraża się tym, że osoby pracujące w sferze publicznej wykonują swoje obowiązki w interesie państwa i społeczeństwa, a nie w interesie prywatnym. Termin „prawo interesu publicznego” (public interest law), powszechnie przyjęty w Stanach Zjednoczonych podczas protestów społecznych Nowej Lewicy w latach 60. XX wieku, oznaczał, że prawnicy in.pub. zamiast reprezentować interesy korporacji, zdecydowali się być rzecznikami niedostatecznie reprezentowanych i wrażliwych grup społecznych. Wyróżnia się cztery typy koncepcji in.pub. Pierwszy rodzaj, koncepcja aksjologiczna, zakłada związanie in.pub. z wartościami i oznacza, że pojęcie in.pub. wyznacza zakres i treść wartości uznawanych przez daną społeczność za zasługujące na ochronę bez względu na indywidualne przekonania jednostek. Jest granicą dopuszczalnej ingerencji władzy publicznej w stosunki społeczne i gospodarcze oraz w wolności obywateli, a z punktu widzenia obywateli stanowi granicę swobody działalności jednostek. W drugim rodzaju, koncepcji prakseologicznej, podstawą dookreślania interesu jest kategoria celu, natomiast trzecia koncepcja wiąże in.pub. z potrzebami – podstawą są społecznie zdeterminowane potrzeby. I wreszcie koncepcje mieszane in.pub. (hybrydalne) – np. Mariana Wyrzykowskiego, który zwracał uwagę na związek między systemem wartości a określaną przez te wartości treścią in.pub.; rozpatrywał on też in.pub. z punktu widzenia celów, głównie celów państwa. Także do mieszanych zalicza się koncepcja Eugeniusza Modlińskiego, który głosił nadrzędność in.pub. w stosunku do indywidualnych interesów i potrzeb jednostki. Kwestia relacji między interesem indywidualnym a interesem publicznym ujmowana jest w teorii co najmniej trojako. W pierwszym ujęciu in.pub. stawiany jest ponad interesem jednostki – tzw. teoria nadrzędności in.pub. (możliwa jest eliminacja interesów mniejszości w procesie definiowania dobra wspólnego). Z kolei teoria wspólnego interesu odwołuje się do interesów jednostek i zakłada sumowanie wszystkich interesów indywidualnych przy jednoczesnym uwzględnianiu interesów mniejszości. Trzecia koncepcja, teoria jedności przyjmuje, że in.pub. bazuje na rywalizacji roszczeń, opierających się jednak na pewnych wspólnych wartościach, które są uznawane w społeczeństwach i stanowią podstawę rozstrzygnięć władzy publicznej. Współcześnie przewagę zyskuje założenie, że nie można arbitralnie przypisywać wyższości in.pub. nad indywidualnym, gdyż oba muszą być w każdej sytuacji wyważane. Według OECD w celu nadania i utrzymania priorytetu in.pub. nad interesem prywatnym w sektorze publicznym należy dążyć do spójnego dostosowania i przestrzegania wspólnych wartości etycznych, zasad i norm – w ten sposób tworzy się tzw. uczciwość publiczna. [ J. Itrich-Drabarek ].

Literatura: E. Komierzyńska, M. Zdyb, 'Klauzula interesu publicznego w działaniach administracji publicznej', „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” sectio G, Ius, 2016, nr 2(63), [online] [dostęp: październik 2019] ■ J. Rawls, 'Teoria sprawiedliwości', tłum. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, Warszawa 1994 ■ A. Żurawik, '„Interes publiczny”, „interes społeczny” i „interes społecznie uzasadniony”. Próba dookreślenia pojęć', „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2013, nr 2.