Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

SAMORZĄD SPECJALNY – publicznoprawne związki o charakterze przymusowym, których kompetencji podlega określona sfera działalności zawodowej, gospodarczej, kulturalnej, wyznaniowej czy narodowościowej pewnej kategorii osób. Związki te wykonują w sposób władczy, na równi z organami samorządu terytorialnego, zdecentralizowaną część administracji państwowej. S.s. określany jest niekiedy mianem samorządu nieterytorialnego, co nie jest jednak pojęciem ścisłym, każda bowiem jednostka samorządu nieterytorialnego rozciąga swoją władzę również na pewien obszar. Nie jest to wprawdzie kryterium wyodrębnienia określonego podmiotu samorządowego, jednak istotny element racjonalizujący jego funkcjonowanie – bardziej precyzyjne jest zatem stosowanie pojęcia s.s. W przypadku s.s. zmiana zawodu, sfery działalności gospodarczej czy wyznania, co jest w głównej mierze konsekwencją woli jednostki, daje podstawę do wystąpienia z danego związku samorządowego. Przynależność do s.s. jest zatem przymusowa dopiero w razie zaistnienia pewnych okoliczności, z którymi ustawa łączy obligatoryjność przystąpienia do takiego związku. Zakres działalności s.s. zależy od jakości procesów decentralizacyjnych, poziomu rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju, a przede wszystkim od formy ustrojowej danego państwa. S.s. obejmuje w głównej mierze związki samorządu gospodarczego (np. izby przemysłowo-handlowe, izby rolnicze, izby rzemieślnicze), związki samorządu zawodowego (np. izby adwokackie, izby lekarskie, izby aptekarskie), ale także związki samorządu wyznaniowego oraz związki samorządu mniejszości narodowych. Funkcjonowanie samorządu w wyżej wymienionych obszarach jest miarą demokratyzacji struktur państwa i dążenia do podniesienia poziomu partycypacji obywatelskiej [ R. Kmieciak ].

Literatura: Z. Grelowski, Samorząd specjalny – gospodarczy, zawodowy, wyznaniowy według obowiązujących ustaw w Polsce, Katowice 1947 ■ S. Wykrętowicz, Samorząd akademicki a wolność nauki, [w:] Ekonomia, red. B. Borkowska, G. Wrzeszcz-Kamińska, Wrocław 2006.