Budżet partycypacyjny

BUDŻET OBYWATELSKI, budżet partycypacyjny – forma partycypacji publicznej, → współrządzenia lokalnego, w której mieszkańcy → jednostek samorządu terytorialnego decydują o alokacji części środków publicznych. Pierwszy b.o. powstał w 1989 r. w Porto Alegre (w stosunkowo bogatym brazylijskim rejonie Rio Grande do Sul), pod hasłem zwiększenia uczestnictwa obywateli, zwłaszcza z ubogich dzielnic, w sprawach publicznych. W Polsce rozpowszechnieniem b.o. w dużej mierze zajęły się → organizacje pozarządowe. Jednym z pionierów było Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych z Rybnika, które od listopada 2009 do października 2010 r. zrealizowało projekt „Dwa bieguny – różne krańce miasta, różni obywatele”. Eksperyment w Rybniku nie był początkowo kontynuowany i dopiero w 2013 r. władze miasta zdecydowały się na wprowadzenie b.o.; wcześniej, w 2011 r., Sopot stał się pierwszym miastem, które oficjalnie wprowadziło b.o. Na mocy ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych b.o. został wprowadzony w 2018 r. do ustaw ustrojowych samorządu terytorialnego jako forma konsultacji społecznych. Tylko w gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe, a wysokość b.o. wynosi tam co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu. Rada/sejmik określa w uchwale wymagania, jakie powinien spełniać projekt b.o., w szczególności: 1. wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty; 2. wymaganą liczbę podpisów popierających projekt (limit nie może być większy niż 0,1% mieszkańców terenu objętego pulą b.o., w której zgłaszany jest projekt); 3. zasady oceny zgłoszonych projektów co do zgodności z prawem, wykonalności technicznej, spełniania przez nie wymogów formalnych oraz tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania; 4. zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości, przy tym zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania. Zadania wybrane w ramach b.o. zostają uwzględnione w uchwale budżetowej jednostki samorządowej. Rada/sejmik w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach b.o. Podstawowe cechy, które odróżniają b.o. od innych praktyk partycypacji angażujących obywateli, to: 1. prowadzenie publicznej dyskusji mieszkańców, którzy debatują na specjalnie zorganizowanych zebraniach lub na forach; 2. skoncentrowanie dyskusji wokół jasno określonych, ograniczonych środków finansowych; 3. objęcie mechanizmami finasowania całej gminy/powiatu/województwa; 4. wiążący charakter przeprowadzonych konsultacji (chociaż wynik głosowania nie wiąże organu podejmującego określone działanie, to organ, gdy podejmuje decyzje wbrew wynikowi konsultacji, powinien to uzasadnić, a brak takiego uzasadnienia należy traktować jako naruszenie prawa); długofalowość i cykliczność (budżety przygotowywane są co roku). (→ demokracja partycypacyjna) [J. Itrich Drabarek, M. Sidor] Literatura: M. Kowalska-Chrzanowska, Budżet obywatelski jako instrument partycypacji społecznej w obszarze kultury, „Zarządzanie w Kulturze” 2019, nr 1 ■ Participatory Budgeting. Public Sector Governance and Accountability Series, red. A. Shah, Waszyngton 2007 ■ M. Sidor, Budżet partycypacyjny – doświadczenia największych polskich miast [w:] Miasta – społeczne aspekty funkcjonowania, red. K. Kuć Czajkowska, M. Sidor, Lublin 2014.

Literatura: Participatory budgeting. Public sector governance and accountability series, red. A. Shah, Washington 2007 ■ M. Sidor, Budżet partycypacyjny – doświadczenia największych polskich miast, [w:] Miasta – społeczne aspekty funkcjonowania, red. K. Kuć-Czajkowska, M. Sidor, Lublin 2014.