Służba cywilna w instytucjach Unii Europejskiej

SŁUŻBA CYWILNA W INSTYTUCJACH UNII EUROPEJSKIEJ (ang. European Union Civil Service) – ogólny termin stosowany do określenia urzędników unijnych instytucji (m.in. Komisji Europejskiej, Rady Europejskiej, Rady UE i Parlamentu Europejskiego). Zgodnie z „Regulaminem pracowniczym urzędników UE” urzędnikiem UE jest osoba, która została powołana na stanowisko urzędnicze w jednej z instytucji unijnych na podstawie aktu wydanego przez organ powołujący tej instytucji. Urzędnicy unijni mają kierować się w swoich działaniach zasadami etyki i etosu zawodowego. Powinni pełnić swoje obowiązki w sposób obiektywny, bezstronny i w poszanowaniu obowiązku zachowania lojalności wobec UE. Zasadami służby cywilnej UE jest też oddanie Unii i obywatelom unijnym, rzetelność, obiektywność, szacunek dla innych oraz przejrzystość. TFUE stanowi, iż instytucje, organy i jednostki organizacyjne (urzędy i agencje) UE wykonując swoje zadania korzystają ze wsparcia otwartej, efektywnej i niezależnej administracji europejskiej. Urzędnicy instytucji UE pracują na podstawie wspomnianego już „Regulaminu pracowniczego”, który jest zgodny z postanowieniami prawa pierwotnego, regulującego m.in. zasady funkcjonowania poszczególnych instytucji unijnych. Definiuje on szczegółowo prawa i obowiązki urzędników, a także precyzuje kryteria awansowania i kariery, wynagrodzenia, zasady zabezpieczenia socjalnego, sprawy zwolnień oraz emerytur. Wszystkie dodatkowe kwestie związane z działaniami personelu danej instytucji mogą być regulowane np. w wewnętrznych rozporządzeniach, które nie mają mocy powszechnie obowiązującej. Wśród urzędników unijnych wyróżnia się kategorie administratorów (AD) i asystentów (AST). Administratorzy mają za zadanie opracowywać kierunki polityki, monitorować wdrażanie prawa UE oraz przygotowywać analizy. Pełnią też funkcję doradczą. Do kategorii AD należą np. dyrektorzy generalni, kierownicy wydziału, tłumacze, prawnicy i ekonomiści. Praca asystentów ma charakter pomocniczy. Do kategorii AST zalicza się m.in. kierowników administracyjnych, pracowników biurowych i technicznych. Możliwy jest przepływ kadr między kategoriami. Za rekrutację pracowników odpowiada powstały w 2003 r. Europejski Urząd Doboru Kadr (spotyka się też nazwę Europejskie Biuro Selekcji Personelu; ang. European Personnel Selection Office, EPSO). Przebieg procedury selekcji kandydatów jest z reguły taki sam we wszystkich instytucjach. Pracownicy zatrudniani są na czas określony i nieokreślony. Regulamin określa różne formy zatrudnienia pracowników przez instytucje unijne. Status części z nich jest odmienny od statusu urzędnika. Można wyróżnić m.in. pracowników kontraktowych, tymczasowych, stażystów i ekspertów. Na oficjalnych stronach instytucji unijnych można znaleźć informacje, iż zatrudniają one ponad 40 tys. osób ze wszystkich krajów członkowskich. Charakterystyczną cechą personelu UE jest więc jego wielokulturowość. Najwięcej pracowników pochodzi z Belgii, Francji i Włoch. Funkcjonujący w instytucjach UE model zbliżony jest do → modelu kariery służby cywilnej, ale ulega on zmianom, szczególnie zauważalnym po 2000 r., kiedy to nastąpiła reforma systemu służby cywilnej zapoczątkowana przez komisarza ds. administracji, wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej Neila Kinnocka. W latach pięćdziesiątych XX w. rozwiązania przyjęte we Wspólnotach Europejskich opierały się na modelu administracyjnym państw założycielskich: Francji. Niemiec, Włoch i państw Beneluksu. Model ten charakteryzował się przywiązaniem do procedur administracyjnych i hierarchii oraz brakiem elastyczności w podejmowaniu nowych wyzwań. Bezpośrednimi przyczynami późniejszych reform były skandale w Komisji Europejskiej, które doprowadziły do jej dymisji, ale też przygotowania do przyjęcia w 2004 r. dziesięciu nowych państw. Reformy miały na celu m.in. zmianę zachowania i postaw urzędników europejskich. Wdrożono nowy system kontroli przestrzegania „Standarów etycznych”, opierający się na Biurze Antykorupcyjnym OLAF, Europejskim Ombudsmenie i Grupie Doradczej ds. Standarów Etycznych. Wprowadzono Europejski Kodeks Dobrej Administracji oraz m.in. poprawiono zarządzanie finansami. Specyficzną służbę cywilną UE trudno mierzyć miarą systemów służby cywilnej państw narodowych, trudno także porównywać ją do innych struktur międzynarodowych. W krajach europejskich, zgodnie z panującymi tradycjami historycznymi, przyjęto zróżnicowane definicje pojęcia „służba cywilna”. W Polsce można spotkać opinię, iż służba cywilna może występować jedynie w państwie, a więc w stosunku do urzędników organizacji międzynarodowej, jaką jest UE, termin „służba publiczna w instytucjach UE” byłby bardziej adekwatny. Mimo to w polskiej i angielskojęzycznej literaturze przedmiotu znacznie bardziej popularny jest termin „europejska służba cywilna” (ang. European Civil Service) (→służba cywilna) [ J. Wiśniewska-Grzelak ].

Literatura: J. Itrich-Drabarek, Uwarunkowania, standardy i kierunki zmian funkcjonowania służby cywilnej w Polsce na tle europejskim, Warszawa 2010 ■ E. Latoszek, M. Proczek, Specyfika biurokracji Unii Europejskiej, [w:] Biurokracja. Fenomen władzy politycznej w strukturach administracyjnych, red. K. Zuba, Toruń 2007 ■ J. Wiśniewska-Grzelak, Służba publiczna w instytucjach Unii Europejskiej, [w:] Teorie i metody w studiach europejskich, red. K.A. Wojtaszczyk, J. Wiśniewska-Grzelak, Warszawa 2015.