Organizacja pozarządowa

ORGANIZACJA POZARZĄDOWA (ang. non-governmental organization – ngo) – jest prawną formą organizowania się obywateli, umożliwiającą realizację konstytucyjnego prawa do stowarzyszania się. O.p. (organizacje trzeciego sektora) są umiejscowione pomiędzy sektorem publicznym (administracją publiczną) a sektorem prywatnym (przedsiębiorstwami). Cechą konstytutywną o.p. jest niezależność od organów rządowych oraz prowadzenie działalności nienastawionej na zysk. Do sektora o.p. przynależy wiele podmiotów przybierających zróżnicowane formy prawne (→ fundacje; stowarzyszenia). W Polsce o.p. to niebędące → jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia. Mogą być nimi także partie polityczne, związki zawodowe, jak i niemające osobowości prawnej np. stowarzyszenia zwykłe, uczelniane organizacje studenckie, koła gospodyń wiejskich. Nie są zaliczane do o.p.: podmioty zaliczone do sektora finansów publicznych (np. jednostki samorządu terytorialnego, państwowe szkoły wyższe), organizacje, których celem działania jest prowadzenie działalności gospodarczej nastawionej na osiąganie zysku, organizacje kościelne i wyznaniowe, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. W demokratycznych reżimach politycznych jednym z celów funkcjonowania o.p. jest wspieranie państwa w wypełnianiu jego podstawowych zadań. O.p. dostrzegają i podejmują działanie wszędzie tam, gdzie administracja publiczna z różnych obiektywnych przyczyn nie jest w stanie lub nie może poradzić sobie z rozwiązaniem istotnych problemów dotyczących potrzeb społecznych. Dysponując niezbędną wiedzą, doświadczeniem i kompetencjami o.p. wspierają administrację publiczną i → jednostki samorządu terytorialnego w zakresie realizowania zadań publicznych. Funkcje o.p. wobec administracji są następujące: 1. artykulacyjna – w tym zakresie pełnią rolę → grup interesu i podmiotów konsultowanych przez administrację w procesie decyzyjnym; 2. kontraktowa – administracja publiczna w drodze umownej przekazuje organizacjom pozarządowym do realizacji → zadania publiczne („zlecanie zadań publicznych”), przekazując im środki finansowe na ten cel; 3. kontrolna (→ organizacje strażnicze, watchdog) – w zakresie standardów działania administracji (legalizm, świadczenie usług); 4. partnerska – o.p. i administracja publiczna wspólnie działają za pomocą dostępnych im środków i form działania na rzecz realizacji interesu i dobra publicznego, stosując np. programy współpracy, wymianę informacji, wspólne inicjatywy (może to być z inicjatywy o.p. lub administracji; 5. relacje współpracy o.p. z administracją publiczną, określa się je najczęściej mianem „współpracy międzysektorowej”. Administracja publiczna pełni także rolę kontroli i nadzoru wobec o.p. w niektórych obszarach (w Polsce jest np. nadzór ministra właściwego nad fundacjami, nadzór nad → organizacjami pożytku publicznego, nadzór skarbowy nad korzystaniem z korzyści podatkowych, darowizn, nadzór nad → zbiórkami publicznym itp.). W sferze współpracy o.p. z administracją publiczną stosowane są także formy partycypacyjne w postaci ciał doradczych (o składzie złożonym m.in. z o.p.), powoływani są pełnomocnicy podmiotów administracji ds. społeczeństwa obywatelskiego czy o.p., a nawet zawierane są szerokie umowy społeczne przez o.p. i ich reprezentacje z administracją publiczną. Zwiększenie roli o.p. w funkcjonowaniu administracji publicznej związane jest m.in. z wykorzystaniem w większym stopniu technik menedżerskich w administracji, takich jak outsourcing (zlecanie zadań na zewnątrz), z promocją metod tzw. → demokracji partycypacyjnej jako sposobu na legitymizację działań państwa, z trendami w zakresie samoorganizacji społecznej i kryzysem tradycyjnych form państwa. (→ formy współpracy z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań publicznych; zasady współpracy z organizacjami pozarządowymi) [ A. Bejma, D. Długosz].

Literatura: A. Bejma, Trzeci sektor w demokratycznych i niedemokratycznych reżimach politycznych, [w:] Demokratyczne i niedemokratyczne reżimy polityczne, red. J.G. Otto, Warszawa 2015 ■ M. Kisilowski, Prawo sektora pozarządowego. Analiza funkcjonalna, Warszawa 2009 ■ P. Kledzik, Działalność organizacji pozarządowych na rzecz realizacji celów publicznych. Studium administracyjno-prawne, Warszawa, 2013.