Regionalizacja

REGIONALIZACJA (→ region) – jest to ustanowienie nowego podziału administracyjnego wprowadzającego nowy samorząd terytorialny, usytuowany bezpośrednio pod rządem państwowym. Region (r.) jest to najwyższa jednostka organizacji terytorium państwa, bez względu na jego formę ustrojową, o relatywnie dużej powierzchni i dość znacznej liczbie ludności, stanowiąca obszar względnie jednorodny z punktu widzenia gospodarczego, społecznego i kulturowego. R. stanowi ogniowo pośrednie (choć niekoniecznie pośredniczące) między państwem a innymi jednostkami organizacji terytorialnej, które powinny w całości zawierać się w jego granicach. Istnieje kilka modeli regionalizacji (regionaliz.). Pierwszy model polega na ustrojowym wyodrębnieniu jednej lub kilku części terytorium danego państwa, zawsze na zasadzie wyjątku i zróżnicowania pozycji danej jednostki regionalnej od pozostałych części administracyjnego podziału kraju. W efekcie takich przekształceń w ramach jednego organizmu państwowego istnieją jednostki podziału terytorialnego tak samo nazwane, ale o różnej pozycji i uprawnieniach ustrojowych (Włochy, Portugalia). Drugi model polega na urzeczywistnieniu powszechnej autonomii terytorialnej w ramach państwa. R. funkcjonują na podstawie autonomicznych statutów, nadawanych lub zatwierdzanych przez parlament, w formie ustaw zwykłych, organicznych bądź konstytucyjnych. Statuty te określają zakres autonomii prawnej, politycznej i ekonomicznej danego regionu (Hiszpania). Cele regionaliz. mogą być dość zróżnicowane. Najczęściej w dotychczasowych współczesnych regionaliz. w grę wchodziły: upodmiotowienie r. i mniejszości etnicznych, usprawnienie zarządzania, przełamanie kryzysu centralnych struktur państwa bądź uchronienie państwa przed narastającym konfliktem etnicznym. Możliwe są różne drogi wprowadzenia regionaliz.: 1. od dołu – przykładem jest Hiszpania, której konstytucja umożliwia uzyskanie przez grupę prowincji statusu r., na skutek ich oddolnej inicjatywy będącej wyrazem spontanicznych dążeń regionalizacyjnych; 2. od góry – w których to rząd centralny inicjuje i przeprowadza reformy, modelowym rozwiązaniem są francuskie reformy decentralizacyjne początku lat osiemdziesiątych XX w., inny przykład to wprowadzenie polskich samorządów wojewódzkich od 1999 r. Regionaliz. może (ale też nie musi) prowadzić do stopniowej federalizacji państwa (przykład Belgii czy nieudanej włoskiej próby wprowadzenia federacji) czy też separatyzmu (przypadek Katalonii w Hiszpanii). Na gruncie europejskim regionaliz. oznacza często koegzystencję władz regionalnych pochodzących z wyborów powszechnych z przedstawicielem rządu centralnego w regionach (Polska, Francja, Hiszpania). [D. Długosz]

Literatura: T. Kaczmarek, Struktury terytorialno-administracyjne i ich reformy w krajach europejskich, Poznań 2005 ■ Z. Machelski, Struktury terytorialne państwa, Warszawa 2015.