Hayek Friedrich August Von

HAYEK FRIEDRICH AUGUST VON (1899–1992) – austriacki ekonomista, metodolog nauk społecznych, filozof polityki, myśliciel społeczny, badacz historii idei i doktryn politycznych. W 1974 r. wraz z reprezentującym przeciwną orientację ekonomiczną szwedzkim socjaldemokratą Gunnarem Myrdalem otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Jako najwybitniejszy przedstawiciel tzw. szkoły austriackiej był gorącym zwolennikiem indywidualizmu i rynku oraz zaciętym krytykiem socjalizmu – tak w jego komunistycznej, jak i socjaldemokratycznej postaci. Droga do zniewolenia (1944, The Road to Serfdom) stanowiła pionierską pracę atakującą gospodarczy interwencjonizm. Według H. każda socjalistyczna koncepcja zawierająca element gospodarczego planowania musi prowadzić do stosowania przymusu, traktowania jednostki jako instrumentu służącego do realizacji wielkich celów społecznych, a w końcu do takiego rozrostu kontroli państwa nad wszelkimi sferami jej życia, że doprowadzi to do sięgnięcia po rozwiązania totalitarne. Kontrrewolucja nauki. Studia nad nadużywaniem rozumu (1952, The Counter-Revolution of Science: Studies on the Abuses of Reason) to praca o nieadekwatności metod wypracowanych przez nauki ścisłe do badań społeczeństwa. Stanowi ono bowiem kompleksowy mechanizm współzależności jednostek i grup społecznych, którego rozwój nie jest możliwy do precyzyjnego przewidzenia. Prawo, prawodawstwo i wolność (1973, 1976, 1979, Law, Legislation and Liberty) to trzytomowe dzieło, które rozwija poruszone już wcześniej przez H. problemy zakorzenienia życia społecznego w ewolucji rodzaju ludzkiego, krytykuje koncepcję sprawiedliwości społecznej i wskazuje konstytucyjne zabezpieczenie ograniczonego charakteru władzy państwowej. Rekapitulację stanowi Fatalna zarozumiałość. Błędy socjalizmu (1988, The Fatal Conceit: the Errors of Socialism) – własność, umowa, uczciwość to powszechne wartości, które pozwalają funkcjonować wolnemu społeczeństwu i w żaden sposób nie mogą one zostać zastąpione dyrektywą jakiegokolwiek społecznego planisty. H. studiował prawo i ekonomię na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie uzyskał doktoraty w zakresie prawa (1921) i nauk politycznych (1923). Tu też w 1929 r. habilitował się. Był profesorem ekonomii i statystyki w London School of Economics, kierował Katedrą Nauk Społecznych i Moralnych na uniwersytecie w Chicago (najbardziej naówczas liczącym się ośrodku myśli neoliberalistycznej), wykładał też politykę ekonomiczną na uniwersytecie w szwajcarskim Fryburgu. Jego Konstytucja wolności (1962, The Constitution of Liberty) jest uznawana za najwybitniejszą pracę dotyczącą wolności, jaka ukazała się w XX w. H. łączy wolność osobistą jednostki z funkcjonowaniem wolnokonkurencyjnej gospodarki opartej na prawie popytu i podaży. Przeciwstawia się klasycznie pojmowanej sprawiedliwości, znajdującej wyraz w regułach podziału dóbr. Narzucenie społeczeństwu jakiegokolwiek modelu dystrybucji jest zaprzeczeniem wolności. Sprawiedliwość może być oparta tylko na zasadzie swobodnie zawieranych umów. Jego zdaniem wolność indywidualna jest warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym istnienia społecznego ładu, gdyż jego treść określają zasady moralne, które regulują korzystanie z wolności, oraz niekwestionowalne zasady prawne, które wiążą wolę większości. Dla H. demokracja nie jest celem samym w sobie, ale jedynie narzędziem, środkiem umożliwiającym prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa liberalnego. Jest on demokratą, ponieważ jest liberałem, nie odwrotnie. Pisma H. miały znaczący wpływ na tworzącą się Nową Prawicę. Wolność w ujęciu H. okazuje się brakiem przymusu. Dominuje negatywna koncepcja ujmowania wolności, wskazująca na okoliczności „wolności od” czegoś. [J.G. Otto]

Literatura: Doktryny polityczne XIX i XX wieku: liberalizm, konserwatyzm, socjalizm, doktryna socjaldemokracji, nauczanie społeczne Kościoła, totalitaryzm, red. K. Chojnicka, W. Kozub-Ciembroniewicz, Kraków 2000 ■ F.A. von Hayek, Konstytucja wolności, Warszawa 2006 ■ A. Heywood, Politologia, Warszawa 2006.