Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ – monokratyczny organ państwa (tzw. głowa państwa), jeden z dwóch elementów władzy wykonawczej (obok → rady ministrów). Ustanowiony na mocy konstytucji marcowej z 1921 r., zniesiony w latach 1952–1989, przywrócony na mocy noweli kwietniowej z 1989 r. W latach 1939–1990 prez. funkcjonował na emigracji w Londynie, w grudniu 1990 r. insygnia władzy prez. II RP przekazano Lechowi Wałęsie, pierwszemu prez. wybranemu w elekcji powszechnej. Tryb wyboru prez. RP był zróżnicowany – był wybierany przez: Zgromadzenie Narodowe (sejm i senat) w 1922, 1926 oraz 1933; kolegium elektorskie (nie zastosowano tego trybu); Sejm RP w 1947; ponownie Zgromadzenie Narodowe w 1989 r.; w wyborach powszechnych od listopada 1990 r. Prez. od 1990 r. wybierany jest przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Na urząd może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 35 rok życia i korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu. Kandydata może zgłosić co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do sejmu. Wybrany jest kandydat, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów; jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, to po 14 dniach przeprowadza się ponowne głosowanie z udziałem dwóch kandydatów. Kadencja prez. wynosi pięć lat liczone od momentu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Prez. ma prawo do jednorazowej reelekcji. Prez. RP jest wyposażony w kompetencje: względem sejmu i senatu (zarządzanie pierwszego posiedzenia izb parlamentu, zarządzanie daty wyborów, skrócenie kadencji sejmu i senatu w konstytucyjnie określonych okolicznościach, prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo zwrotu ustawy do sejmu w celu ponownego rozpatrzenia); względem rady ministrów (prawo uczestniczenia w posiedzeniach rządu, zwoływania rady gabinetowej, powoływania rady ministrów, dymisjonowania rady ministrów w określonych konstytucyjnie sytuacjach, odwoływania ministra po udzieleniu mu wotum nieufności w sejmie lub na wniosek premiera); względem władzy sądowniczej (powoływanie sędziów, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego). Prez. mianuje członków Rady Polityki Pieniężnej, członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Prez. składa do sejmu wniosek o powołanie prezesa Narodowego Banku Polskiego. Nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP i powołuje jej szefa. Prez. RP wydaje rozporządzenia i zarządzenia na zasadach określonych konstytucyjnie. Ma również kompetencje dyskrecjonalne – prawo łaski, mianowanie profesorów wyższych uczelni, nadawanie polskiego obywatelstwa, nadawanie orderów i odznaczeń, awansowanie na najwyższy stopień w służbach mundurowych (policja, wojsko itp.). Prez. jest reprezentantem państwa w relacjach zewnętrznych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia sejm i senat. Przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w celu określenia jej zgodności z konstytucją. W zakresie polityki zagranicznej prez. RP współdziała z radą ministrów (premierem i odpowiednim ministrem). Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. Przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Prez. jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP. W czasie pokoju prez. RP sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem ministra obrony narodowej. Mianuje szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów sił zbrojnych na czas określony. Na czas wojny prez. działając na wniosek premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. Marszałek sejmu pełni obowiązki głowy państwa w następujących okolicznościach: 1. śmierci prez.; 2. zrzeczenia się urzędu przez prez.; 3. stwierdzenia nieważności wyboru prez. lub z innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze; 4. stwierdzenia przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności prez. do pełnienia urzędu. Prez. nie podlega odpowiedzialności politycznej, ponosi jedynie odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie przepisów konstytucji lub ustaw. Wniosek powyższy wymaga przegłosowania 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, o naruszeniu konstytucji lub ustaw orzeka Trybunał Stanu. Prez. ponosi również przed Trybunałem Stanu odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa. [J. Wojnicki]

Literatura: J. Ciapała, Prezydent w systemie ustrojowym Polski (1989–1997), Warszawa 1999 ■ P. Sarnecki, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej: komentarz do przepisów, Kraków 2000 ■ T. Słomka, Prezydent Rzeczypospolitej po 1989 roku: ujęcie porównawcze, Warszawa 2005.