Administracja państwa absolutnego/en

ADMINISTRACJA PAŃSTWA ABSOLUTNEGO – administracja monarchii absolutnej, gdzie władza monarchy nie była ograniczona przez żaden inny organ państwowy (Europa doby absolutyzmu XVII–XVIII w. – absolutyzm klasyczny). Absolutyzm oparty jest na idei pełnej suwerenności monarchy, który może ingerować we wszystkie sfery życia, na idei jedności i niepodzielności władzy politycznej. Absolutni władcy, skupiający w swych rękach władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, stali na szczycie piramidy władz administracyjnych. Aparat a.p.a. zorganizowany był bowiem hierarchicznie, przy czym organy wyższego stopnia miały prawo wydawania poleceń organom niższym, a te ostatnie odpowiadały za ich realizację pod rygorem sankcji dyscyplinarnych. Najwyższym rozkazodawcą był oczywiście sam władca, który przed nikim nie odpowiadał. Poddani nie mieli w tych warunkach żadnych praw wobec władzy a.p.a. Najważniejszymi podstawami władzy absolutnej były stałe podatki i stała armia. Dla ich organizacji niezbędny okazał się rozbudowany aparat administracyjny. Procesowi tworzenia monarchii absolutnej towarzyszyła budowa nowoczesnej struktury zarządu lokalnego i centralnego, uwzględniającej potrzeby społeczeństwa. A.p.a. miała zapewnić poddanym racjonalny ład, stabilizację, porządek, bezpieczeństwo. Znacznie rozszerzył się zakres działania aparatu państwowego, obejmując nowe dziedziny życia społecznego i gospodarczego. W państwie absolutnym nastąpiła maksymalna koncentracja władzy w rękach monarchy, powodująca ograniczenie wpływów arystokracji i szlachty, a jednocześnie tłumienie politycznych aspiracji bogatej burżuazji. Struktura organizacyjna administracji publicznej została oparta na dwóch podstawowych zasadach: centralizmu i biurokratyzmu. Centralizm oznaczał wykonywanie przez króla zarządu państwem przy pomocy szeroko rozbudowanego aparatu państwowego, który funkcjonował zgodnie z zasadą hierarchicznego podporządkowania. Ścisłe podporządkowanie administracji monarsze oznaczało, że poszczególni urzędnicy nie mieli samodzielnych uprawnień, wykonywali tylko władzę w zakresie udzielonym im przez króla. Panujący miał wyłączność podejmowania decyzji. Wydawane przez monarchę normy prawa administracyjnego obowiązywały jedynie wobec poddanych, aparat administracyjny natomiast nie był ściśle związany prawem, ponieważ najważniejsze kryterium jego funkcjonowania stanowił interes władcy, który działał w imię praw boskich dla dobra swoich poddanych. Preferowanie przez administrację celowości kosztem legalności działania prowadziło do powstania zjawiska samowoli urzędniczej. Najważniejsza cecha biurokratyzmu to zawodowy charakter administracji. Pełnienie funkcji administracyjnych było podstawowym źródłem utrzymania urzędnika państwowego. Praca w administracji wymagała odpowiedniego przygotowania teoretycznego urzędników, którzy stawali się fachowcami w swym zawodzie. Poszczególni urzędnicy specjalizowali się w załatwianiu określonej kategorii spraw, a podział spraw przeprowadzano według kryterium rzeczowego. Centralizm nie służył jakimkolwiek odrębnościom w zarządzie państwa, wykluczał też funkcjonowanie samorządu terytorialnego. Dla państwa absolutnego typowa była skłonność do posługiwania się organami kolegialnymi, zarówno w zarządzie centralnym, jak lokalnym. Absolutny władca był zdania, że buduje w ten sposób struktury administracyjne bardziej wszechstronne, a także uczciwsze i bardziej bezstronne. Kolegia miały być dla władcy bezpieczniejsze (urzędy jednoosobowe dają dygnitarzom więcej szans rywalizowania z najwyższym suwerenem i wyrywania mu jakiejś części jego władzy) i jednocześnie miały gwarantować utrzymywanie ciągłości prowadzonej polityki. Ociężałość, rutyna i powolność działania organów kolegialnych były niejaką osłoną przed arbitralnością lekceważącego prawo nieprzewidywalnego despoty. Kolegialność miała jednak i słabości: rozmywała się odpowiedzialność za podejmowane decyzje, ociężałość działania urzędów kolegialnych skutkowała powolnością funkcjonowania maszyny państwowej i dużymi stratami energii. Osobliwością państwa absolutnego było sprzedawanie urzędów. Już od początków XVII w. obowiązywała zasada dziedziczenia i prawa sprzedania odziedziczonego urzędu. Sprzedawalność i dziedziczność urzędów nie tylko dawały korzyści finansowe monarchii, ale umacniały także sojusz monarchy z jego urzędnikami. Ludzie, którzy utopili fortunę w kupnie urzędu i dzięki temu uzyskali prestiż, szlachectwo, dochody, jakąś cząstkę władzy, byli zainteresowani sukcesami swego władcy i stabilnością całego monarchicznego systemu. Dopływ nowych mieszczańskich kadr do administracji sprzyjał wydatnie jej racjonalizacji (techniki buchalteryjne, bankierskie, statystyczne). Monarchia absolutna bardzo kiepsko płaciła swoim urzędnikom i pojawiła się na wielką skalę korupcja urzędnicza. Wykształcona w XVII-wiecznej Francji charakterystyczna zasada resortowości polegała na podziale kompetencji wykonawczych administracji pomiędzy niezależne od siebie piony organizacyjne zwane resortami, na czele których stali ministrowie kierujący podległym im zespołem urzędników terenowych. Współczesna administracja francuska stanowi kontynuację zasad i podstawowych rozwiązań z doby monarchii absolutnej, która we Francji trwała wyjątkowo długo – od XV w. do Wielkiej Rewolucji. Ostateczny charakter nadał jej instytucjom Ludwik XIV. Francja nie przeszła przez stadium absolutyzmu oświeconego. [J.G. Otto]

Literatura: J. Baszkiewicz, Powszechna historia ustrojów państwowych, Gdańsk 1998 ■ D. Janicka, Ustrój administracji w nowożytnej Europie – zarys wykładu z historii administracji, Toruń 2010 ■ Nauka administracji, red. B. Kudrycka, B.G. Peters, P.J. Suwaj, Warszawa 2009.