Organizacje strażnicze

ORGANIZACJE STRAŻNICZE; WATCHDOG – są to (najczęściej) → organizacje pozarządowe, których celem statutowym jest obywatelska kontrola władz publicznych lub – rzadziej – sektora biznesowego. Watchdog to określenie pochodzące z jęz. angielskiego, dosłownie oznacza psa wartowniczego/stróżującego. Realizowana przez te organizacje działalność strażnicza oznacza obywatelską kontrolę nad szeroko rozumianymi instytucjami władzy – generalnym celem ma być dbanie o interes publiczny. Są to inicjatywy organizacji obywatelskich oraz mediów polegające na obserwowaniu działań instytucji i osób publicznych prowadzącym do zwiększenia przejrzystości i praworządności życia publicznego. Kontrola ta ma przede wszystkim wymiar jakościowy. Org.str. monitorują sposób wydawania pieniędzy, procesy legislacyjne, rzetelność, uczciwość i sprawność władz, ale także dążą do zmiany sytuacji. W szczególności zajmują się takimi zagadnieniami, jak przestrzeganie praw człowieka i obywatela, prawa osób niepełnosprawnych, antykorupcja, a także zagadnienia związane z funkcjonowaniem sił przymusu (policja, służby specjalne) oraz prokuratur i sądów – pod kątem przestrzegania praw zatrzymanych, stosowania środków przymusu, inwigilacji i podsłuchu, uczciwości postępowania sądowego, warunków odbywania kar izolacyjnych itp., wolności obywatelskich (wolność słowa, zgromadzeń stowarzyszania się itd.). W obszarze administracji publicznej zainteresowania org.str. dotyczą najczęściej dostępu do → informacji publicznej, ochrony danych obywatela, równego traktowania w trakcie świadczenia usług administracyjnych. Efektem działań strażniczych (zwłaszcza na poziomie lokalnym) ma być m.in. stwierdzenie, czy występują takie zjawiska, jak: brak procedur regulujących pewne obszary; wypaczanie realizacji istniejących procedur; nadużywanie władzy w celu realizacji indywidualnych interesów; złe traktowanie klientów urzędów. Org.str. działają często na podstawie wypracowanej metodologii, posługując się podobnymi technikami jak nauki społeczne – obserwacją uczestniczącą, analizą dokumentów, wywiadami kwestionariuszowymi bądź zogniskowanymi. Z reguły unikają (tak jak inne organizacji pozarządowe) relacji kontraktowych z organami administracji, są natomiast uczestnikami konsultacji publicznych, ciał doradczych, wspierają działania sądów („przyjaciel sądu”) czy ombudsmanów. Org.str. działają zarówno na poziomie ogólnokrajowym, jak i lokalnym. Szeroko współpracują także z międzynarodowymi organizacjami ochrony praw człowieka. W Polsce początki działalności strażniczej sięgają końca lat osiemdziesiątych XX w., kiedy na bazie Komitetu Helsińskiego powstała Helsińska Fundacja Praw Człowieka. W latach dziewięćdziesiątych polskie organizacje pozarządowe szeroko zainteresowały się problemem korupcji. Polski ruch strażniczy wspierany jest przez Stowarzyszenie Sieć Obywatelska – Watchdog Polska, które organizuje kursy i szkolenia dla strażników oraz przygotowuje publikacje na temat działalności watchdogowej. [D. Długosz]

Literatura: K. Batko-Tołuć, K. Izdebski, Organizacje strażnicze w Polsce. Stan obecny, wyzwania, perspektywy, Warszawa 2012 ■ https://siecobywatelska [dostęp: listopad 2018].