Naczelna Izba Gospodarcza/en

NACZELNA IZBA GOSPODARCZA – planowana ogólnopolska izba samorządu gospodarczego, przewidziana w obydwu przedwojennych konstytucjach, jednakże nie została nigdy powołana. Konstytucyjnym celem → samorządu gospodarczego była współpraca izb z władzami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym oraz w zakresie zamierzeń ustawodawczych. Ideę izby jako ogólnopolskiej reprezentacji życia gospodarczego wnieśli do porządku konstytucyjnego socjaliści (Mieczysław Niedziałkowski) i endecy (ks. Kazimierz Lutosławski). Dużą aktywność na tym polu wykazali Józef Buzek i Edward Dubanowicz. W świetle art. 68 Konstytucji z 1921 r. miały ją tworzyć izby rolnicze, handlowe, przemysłowe, rzemieślnicze, pracy najemnej i inne. Zostały zorganizowane izby rolnicze (1928), izby przemysłowo-handlowe (1927) i rzemieślnicze (1927), jednakże nie powstały izby pracy i to było formalną przeszkodą do powołania NIG według porządku konstytucyjnego z 1921 r. W latach trzydziestych XX wieku słabło zainteresowanie sprawą izby. W sporach o ogólnopolską reprezentację interesów gospodarczych pojawiły się oprócz NIG dwa inne rozwiązania, tj. senat jako (w części lub w całości) izba gospodarczo-zawodowa oraz centralne związki poszczególnych rodzajów samorządu gospodarczego (np. Związek Izb Przemysłowo-Handlowych, Związek Izb Rzemieślniczych, Związek Izb i Organizacji Rolniczych). NIG i związki izb znalazły uznanie u twórców Konstytucji z 1935 r., jednakże miała ona w tych zapisach słabszą pozycję niż ustawie zasadniczej z 1921 r. Izby samorządu gospodarczego, tj. izby rolnicze, przemysłowo-handlowe, rzemieślnicze, pracy, wolnych zawodów, oraz inne zrzeszenia publiczno-prawne mogły łączyć się w związki izb (np. Związek Izb i Organizacji Rolniczych Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Izb Przemysłowo-Handlowych Rzeczypospolitej Polskiej) i obok nich mogła być utworzona NIG. Wedle art. 76 NIG mogła być powołana do rozważania zagadnień dotyczących całokształtu życia gospodarczego, opiniowania projektów ustaw gospodarczych oraz harmonizowania działań w poszczególnych gałęziach gospodarki narodowej. Powołanie NIG budziło żywe zainteresowanie organizacji gospodarczych i zawodowych, czynnika państwowego i znawców prawa konstytucyjnego, w dyskusji brali udział m.in. Władysław Leopold Jaworski, Stanisław Kutrzeba, Konstanty Grzybowski. Pełen projekt nieuchwalonej ustawy o NIG opublikował E. Dubanowicz w 1945 r. [A. Szustek]

Literatura: A. Szustek, Samorząd – samorząd gospodarczy – inne rodzaje samorządu. Siatka pojęciowa, ujęcie teoretyczne i zagadnienia metodologiczne, Warszawa 2017 ■ A. Szustek, Naczelna Izba Gospodarcza, Warszawa 2017.