Korupcja

KORUPCJA – w ujęciu politologicznym definiowana jest jako każde uchybienie obowiązkom wynikającym z pełnienia stanowiska, funkcji lub urzędu, jeżeli celem tego uchybienia jest osiągnięcie nienależnych korzyści osobistych. Jest świadectwem nieprawidłowości w zarządzaniu administracją publiczną, a w szerszym kontekście – instytucjami państwa. Problem k. historycznie i współcześnie odnosi się przede wszystkim do osób sprawujących funkcje publiczne – urzędników, funkcjonariuszy publicznych, pracowników sfery publicznej. W literaturze napotykamy wiele definicji korupcji – według Susan Rose-Ackerman jest to naruszanie pewnych reguł społecznego systemu podziału dóbr, za których przestrzeganie – na różnych szczeblach – jest się odpowiedzialnym. K. według Jeremy’ego Pope’a to przede wszystkim nadużycie władzy publicznej dla uzyskania korzyści materialnych. Mogą to być wszelkiego rodzaju korzyści, począwszy od tych natury czysto pieniężnej, poprzez podarunki, miejsce pracy, innego typu usługi lub dobra. Wszystkie te dobra/korzyści mogą być przyznane bezpośrednio lub w przyszłości i mogą dotyczyć danej osoby, jak również jego rodziny, klienteli czy partii. W starożytnym Egipcie czy Babilonie aktów k. dokonywali głównie sędziowie, w Rzymie ulegali jej namiestnicy prowincji, poborcy podatków i ceł, dzierżawcy państwowych kopalń, właściciele manufaktur i inni. W Grecji akty k. pojawiają się wraz z upadkiem demokracji. Pierwszym dowodem świadczącym o występowaniu przekupstwa jest dokument pochodzący z Asyrii sprzed blisko 5400 lat. Około 2000 lat temu minister króla indyjskiego Kautilja napisał na ten temat pierwszy tekst – traktat Arthaśastra. W Polsce najstarszy zapis dotyczący k. można znaleźć w kronikach Galla Anonima. Problem k. wybuchał wtedy, kiedy stawał się przedmiotem sporu politycznego. Dopóki nie było konfliktu, o wielu sprawach milczano, w momencie gdy wybuchał spór, sprawy te wywlekano na światło dzienne. Wielu filozofów i wybitnych postaci historycznych zajmowało się zjawiskiem k. Badacz zagadnienia Jacob van Klaveren dostrzega we wczesnej epoce nowożytnej alternatywę: sprzedaż urzędów lub k. Uznał on, że tam, gdzie państwo nie dokonywało sprzedaży urzędów, tam odbywała się k. Jego myśl należy odczytać w następujący sposób: władza może zalegalizować zjawisko, które w innej sytuacji byłoby przestępstwem. Jeśli państwo, jak twierdził Max Weber, jest instytucją monopolizującą prawo do gwałtu, to ma ono także możliwość nadawania waloru legalności lub cech przestępstwa czynom i instytucjom. Na dodatek zaś całe społeczeństwo nie musi podzielać przekonania grupy rządzącej. Jednym z przejawów k. politycznej jest zjawisko patronażu (łupu politycznego), czyli zajmowanie stanowisk urzędowych w celu zdobycia środków na potrzeby swojej partii politycznej. Środkami tymi są stanowiska w administracji publicznej oraz finanse publiczne transferowane do partii politycznej za pomocą różnych fundacji, stowarzyszeń, instytutów badawczych (a przynajmniej mających taką nazwę), kas zapomogowo-pożyczkowych czy spółek prawa handlowego. Państwa, w których występuje wysoki stopień upolitycznienia służb publicznych, są bardziej podatne na k. i narażone na utratę kadr specjalistycznych oraz ciągłości tzw. pamięci instytucjonalnej niż państwa, w których funkcjonuje niezależna, apolityczna, stabilna administracja publiczna. W dyskusji o zapobieganiu k. ścierają się dwa poglądy: pierwszy, że należy ścigać i surowo karać osoby dopuszczające się k., z drugim, że trzeba wprowadzić takie rozwiązania, które ograniczyłyby do minimum wszystkie czynniki wywołujące zjawisko k. [ J. Itrich-Drabarek ].

Literatura: J. Itrich-Drabarek, Uwarunkowania, standardy i kierunki zmian służby cywilnej w Polsce na tle europejskim, Warszawa 2010 ■ A. Mączak, Rządzący i rządzeni, Warszawa 1986 ■ S. Rose-Ackerman, Korupcja i rządy, Warszawa 2001.