Naturalistyczna teoria samorządu terytorialnego
Z Encyklopedia Administracji Publicznej
NATURALISTYCZNA TEORIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – koncepcja inspirowana panującą na przełomie XVIII i XIX w. filozofią prawa natury oraz liberalizmu, określająca samorząd terytorialny jako naturalną instytucję polityczną, należącą do kategorii zjawisk publicznych, a nie prawnych. Przedstawiciele tego nurtu, zwalczając panujące wówczas monarchie absolutne, przeciwstawiali państwu samorząd. Nawiązanie do tego można dostrzec w myśli J. Locke’a, który za cel państwa uważał zapewnienie jednostce wolności. Twierdził także, że gmina to forma wcześniejsza niż państwo, co pozwoliło wysnuć wniosek, że nie powstała ona w wyniku prawa państwowego, ale jest osobą prawną tak samo jak człowiek. Rozumowano, że skoro samorząd terytorialny to byt pierwotny w stosunku do państwa (uważano w duchu myśli Arystotelesa, że dzięki gminie zaistnieć mogła instytucja państwa), to powinien mieć szeroką autonomię działania. Wychodzono z założenia, że gmina nie jest tworem prawa pozytywnego (tj. efektem kreacji państwa), lecz konsekwencją naturalnego procesu, a więc kategorią prawa naturalnego. Opierając się na tych założeniach wykształcono podział zadań samorządów na zadania własne oraz zlecone. Uważano, że samorząd nie jest podmiotem zdecentralizowanej administracji publicznej, lecz naturalną instytucją polityczną, która miała być szkołą, w której mieszkańcy nabywają cnót obywatelskich. Przejawy naturalistycznego postrzegania samorządu terytorialnego można odnaleźć w pracach takich polskich myślicieli, jak: Joachim Lelewel, Piotr Górski, Aleksander Kroński, Stanisław Kasznica, Józef Staryszak [ M. Jęczarek ].
Literatura: A. Bosiacki, Od naturalizmu do etatyzmu: doktryny samorządu terytorialnego Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Warszawa 2006 ■ R. Kamiński, Samorząd terytorialny w III Rzeczypospolitej Polskiej: odbudowa i jej efekty, Łódź 2014 ■ S. Wójcik, Samorząd terytorialny w Polsce w XX wieku, Lublin 1999.