Państwowa teoria samorządu terytorialnego
Z Encyklopedia Administracji Publicznej
PAŃSTWOWA TEORIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – koncepcja powstała w drugiej połowie XIX w. na gruncie nauki niemieckiej. U jej podstaw stała krytyka głównych założeń naturalistycznej t. samorządu terytorialnego. Odrzucono pogląd, iż gmina jest tworem wcześniejszym od państwa, ponieważ samorząd w rozumieniu dzisiejszym powstał de facto w XIX w. Argumentowano, że na umocowanie samorządu w ramach struktur państwowych wskazuje samo słowo „samorząd” pochodzące od niemieckiego Selbstverwaltung (co można przetłumaczyć jako „samodzielny zarząd”), stosowanego dla określenia lokalnej administracji publicznej, która nie była bezpośrednio sprawowana przez struktury rządowe. Przyjmowano, że to państwo powstało pierwsze, natomiast samorząd (jako wytwór państwa) jest jedną z form wykonywania administracji publicznej. Nie należy więc przeciwstawiać gminy państwu, ponieważ jest ona zdecentralizowaną administracją państwową, mającą oparcie w przepisach ustawy, wykonywaną przez lokalne organy niepodległe hierarchicznie innym organom i samorządną w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego. To państwo określa zakres zadań, jakie mają być powierzone jednostkom samorządu terytorialnego, ponieważ samorząd jako zdecentralizowana administracja państwowa nie jest w stanie zastępować państwa w takich sferach, jak polityka finansowa, obronna czy zagraniczna. W t. państwowej uznaje się, że istnieje możliwość wytyczenia granic kompetencji gminy. Ważnym elementem w tym kontekście jest nadzór, który powinien przybrać formę kontroli, czy jednostki samorządu terytorialnego realizują powierzone im przez państwo zadania. Należy podkreślić, że państwowa teoria samorządu terytorialnego nie stanowiła monolitu. Wśród przedstawicieli tego nurtu dochodziło do różnicy zdań w wielu kwestiach – jedną z nich była instytucja osobowości prawnej gminy. Według J. Panejki jej osobowość prawna tylko wtedy mogłaby stanowić wewnętrzną istotę samorządu, gdybyśmy uznali, że w ramach samorządu istnieją odrębne od państwa jednostki, z własnymi, niepochodzącymi od państwa prerogatywami zwierzchnimi. Natomiast T. Bigo przez samorząd rozumiał podmiot, który stanowi grupę ludzi wyposażoną w osobowość prawną. Do przedstawicieli nurtu państwowego zaliczali się: Jerzy Panejko, Tadeusz Bigo, Maurycy Jaroszyński [ M. Jęczarek ].
Literatura: T. Bigo, Związki publiczno-prawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1990 ■ J. Panejko, Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Wilno 1934 ■ J. Staryszak, Prawo nadzoru nad administracją samorządową w Polsce, Warszawa 1931.