Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

SYSTEM ZASŁUG – system, w którym decyzje kadrowe w administracji publicznej (zatrudnienie, awans, przeniesienie służbowe itd.) są podejmowane na podstawie kryteriów merytorycznych (inaczej merytokracja rozumiana jako władza osób utalentowanych). Przeciwieństwo systemu patronażu czy łupów, w którym decydującą rolę w polityce kadrowej odgrywają czynniki pozamerytoryczne (np. polityczne). W rozumieniu socjologicznym zasługi stanowią kryterium wyłaniania elit urzędniczych. Merytoryczność jest ważną cechą koncepcji administracji racjonalnej → Webera. Instytucjonalnie funkcjonowanie s.z. zapewnia → służba cywilna. Konkretnymi rozwiązaniami służącymi temu celowi są np. państwowe, centralne konkursy na stanowiska urzędnicze (Francja), określone systemy awansów (Niemcy), oceny pracownicze (unijna służba cywilna), zarządzanie talentami (Wielka Brytania). Dysfunkcją s.z. jest sytuacja, w której profesjonalni urzędnicy manifestują swoją wyższość wobec polityków czy obywateli (arogancja wynikająca z wiedzy eksperckiej). Sam s.z. stoi w pewnej sprzeczności z koncepcją biurokracji reprezentatywnej, czyli takiej, której skład odzwierciedla strukturę społeczną danego państwa. Odnosząc się do historii myśli politycznej, merytokracja jest elementem koncepcji państwa platońskiego. Platon był zwolennikiem rządów mędrców-filozofów. W czasach nowożytnych idea s.z. została wpisana do francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w 1789 r. Zgodnie z jej artykułem VI jedynym kryterium dostępu do stanowisk publicznych miały być „cnoty i talenty” obywateli. [Ł. Świetlikowski]

Literatura: J. Itrich-Drabarek, Uwarunkowania, standardy i kierunki zmian funkcjonowania służby cywilnej w Polsce na tle europejskim, Warszawa 2010 ■ B.G. Peters, Administracja publiczna w systemie politycznym, Warszawa 1999.