Demokracja

DEMOKRACJA (gr. dḗmos – lud, krátos – władza, dosł. – rządy ludu, ludowładztwo) – wywodzi się z polis starożytnej Grecji, w tym ujęciu d. to system rządów, w którym władzę sprawuje suweren – obywatele; w zależności od okresu historycznego pojęcie demokracji może być rozumiane w odmienny sposób. Wynika to ze zmieniającej się na przestrzeni lat roli obywateli oraz sposobu sprawowania władzy. Współczesne rozumienie d. ukształtowało się, gdy w świadomości obywateli oraz w systemie prawnym wydzielono kategorię władzy i osób ją sprawujących. Podstawowe znaczenia d. są następujące: 1. władza ludu (społeczeństwa); 2. forma ustroju społeczno-politycznego, w którym za źródło władzy uznaje się wolę większości obywateli i przyznaje się im prawa i wolności polityczne gwarantujące sprawowanie tej władzy; 3. synonim praw i wolności politycznych, które stanowią o równości obywateli wobec prawa; 4. ustrój społeczno-gospodarczy, którego zadaniem jest zapewnienie równego udziału obywatelom w dostępie do dóbr i usług. D. najczęściej definiuje się obecnie jako ustój społeczno-polityczny i formę sprawowania władzy, w której źródło władzy stanowi wola większości obywateli, sprawujących rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli wybranych w wyborach. D. powinna opierać się na kryteriach: 1. równego dostępu do polityki bez względu na płeć, rasę, religię i wyznanie, majętność czy wykształcenie; 2. możliwości wszystkich obywateli kandydowania do ciał tworzących władzę; 3. możliwości wybierania kandydatów na stanowiska publiczne w wolnych i uczciwych wyborach; 4. możności zrzeszania się w partiach politycznych i wyboru między alternatywnymi opcjami; 5. suwerenności narodu, co oznacza, że władza zwierzchnia należy do społeczności, jest niezbywalna i niepodzielna; 6. zasadzie reprezentacji, tj. delegowaniu uprawnień władczych przez naród na przedstawicieli wybranych w wyborach; 7. odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi – tworzeniu wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających zapobiegać jej nadużyciom; 8. podziale i równowadze władzy; 9. wolności przekonań i wypowiedzi; 10. ochronie praw obywatelskich i ich zabezpieczeniu przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy (→ demokracja przedstawicielska; demokracja bezpośrednia) [ E. Szulc-Wałecka ].

Literatura: M. Gulczyński, Politologia. Podręcznik akademicki, Warszawa 2010 ■ R. Markowski, Demokracja i demokratyczne innowacje. Z teorią w praktykę, Warszawa 2014.