Urzędnik

URZĘDNIK – w szerokim rozumieniu osoba pełniąca służbę w administracji publicznej, będąca funkcjonariuszem państwowym lub samorządowym. W potocznym rozumieniu pojęcie urz. stosowane jest szerzej, także do sfery poza administracją publiczną (np. urzędnik bankowy). W prawie polskim funkcjonuje pojęcie → funkcjonariusza publicznego, które jest stosowane m.in. w odniesieniu do zatrudnionych w administracji publicznej (jego zakres jest szerszy niż dla pojęcia urz.). W odniesieniu do zatrudnionych w administracji publicznej obowiązują w polskim prawie trzy pragmatyki służbowe: ustawa o służbie cywilnej, ustawa o pracownikach urzędów państwowych oraz ustawa o pracownikach samorządowych. Termin „urzędnik” występuje tylko w dwóch pierwszych. I tak w administracji rządowej „urzędnik służby cywilnej” oznacza osobę zatrudnioną na podstawie → mianowania zgodnie z zasadami określonymi w ustawie. Z kolei ustawa o pracownikach urzędów państwowych wyróżnia dwie podstawowe grupy zatrudnionych: urzędników państwowych (którzy muszą spełniać ustawowe wymogi, a odnoszący się do nich wykaz stanowisk określony jest w rozporządzeniu rady ministrów) oraz „innych pracowników”. A zatem w wąskim prawniczym rozumieniu pojęcie „urzędnik” odnosi się do tych dwóch grup (urzędników służby cywilnej i urzędników państwowych). Należy też uwzględnić – dla szerokiego znaczenia terminu – że w pragmatykach służbowych dla administracji rządowej oraz dla samorządowej stosowany jest termin „stanowiska urzędnicze” – i to pojęcie ma znacznie szerszy zakres. W odniesieniu do administracji rządowej odnosi się ono do całej służby cywilnej, gdyż ustawa stanowi, iż korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w wymienionych w akcie rodzajach instytucji (co odnosi się do całego zakresu instytucji służby cywilnej). W samorządzie terytorialnym „stanowiska urzędnicze” odnoszą się do tych wszystkich pracowników samorządowych, którzy nie są zatrudnieni na stanowiskach pomocniczych i obsługi (te są określone w odrębnym akcie prawnym). Dalsza ogólna charakterystyka odnosić się będzie do szerokiego rozumienia pojęcia „urzędnik administracji publicznej”. Urzędnicy mogą być wybierani w powszechnych lub pośrednich wyborach, mianowani, powoływani przez określone organy lub mogą być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Z racji tego, że administracja jest strukturą hierarchiczną, występuje podległość służbowa. W związku z tym urz. musi wykonywać polecenia przełożonych. Wśród urz. wyodrębnić można korpus polityczny, w skład którego wchodzą osoby z nadania politycznego, wskazane przez rządzące partie polityczne, oraz korpus wykonawczy administracji, w skład którego wchodzą osoby spełniające kryteria określane przy → naborze oraz wykazujące się merytoryczną wiedzą. Wyróżnić można kilka grup u.. Pierwszą stanowią osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe (prezydent RP, marszałek sejmu, marszałek senatu, prezes rady ministrów, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie itd.). Drugą grupą są członkowie korpusu służby cywilnej, pracujący w ministerstwach i innych instytucjach administracji rządowej oraz członkowie służby zagranicznej. Następną grupę tworzą pracownicy urzędów państwowych niewchodzących w skład administracji rządowej (takich jak: kancelarie Sejmu, Senatu i Prezydenta RP, Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowe Biuro Wyborcze itp.). Czwartą zaś zatrudnieni w sądach i prokuraturach. Osobny status mają pracownicy Najwyższej Izby Kontroli. Szóstą grupę tworzą pracownicy samorządowi, zatrudnieni w urzędach gmin, miast, starostwach powiatów, urzędach marszałkowskich, a także podległych im jednostkach organizacyjnych itp. W literaturze dotyczącej administracji publicznej używa się zwykle wobec podstawowego korpusu zatrudnionych ogólnego terminu „urzędnik” – np. gdy mowa o etyce urzędniczej, relacjach urzędnik–obywatel, przestępstwach urzędniczych. Szerszy zakres ma termin „służba publiczna”, o którym jest mowa w konstytucji. (→służba cywilna; pracownicy samorządowi; prawo dostępu do służby publicznej) [ A. Jarosz ].

Literatura: M. Czyżak, Podstawy organizacji i funkcjonowania administracji publicznej, Warszawa 2016 ■ E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2010 ■ E. Ura, Prawo urzędnicze, Warszawa 2011.