System zgłaszania nadużyć

SYSTEM ZGŁASZANIA NADUŻYĆ – zestaw procedur wdrożonych przez kierownictwo danej organizacji i adresowanych do jej pracowników, ale też partnerów, zleceniobiorców, inwestorów, beneficjentów, podwykonawców czy doradców, którzy dysponują informacjami o nieprawidłowościach w pracy tej jednostki i chcą je przekazać do komórki lub osoby, która zapewni ich niezależną weryfikację (→sygnalista). Standardy tworzenia i działania s.z.n. wywodzą się z rozwiązań rekomendowanych i promowanych przez międzynarodowe instytucje (ONZ, OECD, Radę Europy), organizacje pozarządowe (Transparency International), a także z zasad etyki biznesu przyjmowanych dobrowolnie przez firmy oraz z prawodawstwa krajowego. Najważniejsze cechy s.z.n. to: zapewnienie poufności zgłaszającego i jego danych osobowych; umożliwienie anonimowych zgłoszeń; gwarancja ochrony osób zgłaszających przed retorsjami; zapewnienie weryfikacji zgłoszenia i pociągnięcia do odpowiedzialności osób winnych nieprawidłowości; łatwa dostępność dla wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z systemu. S.z.n. może być zarządzany przez samą organizację, np. gdy odpowiada za niego pracownik na stanowisku doradcy etycznego lub/i wewnętrzne biuro kontroli, może też być obsługiwany z zewnątrz, gdy zajmuje się nim wynajęty prawnik lub/i firma oferująca własne bezpieczne kanały komunikacji. W s.z.n. stosuje się praktykę bezpośredniej ścieżki raportowania do organów statutowych organizacji, przedstawicieli rady nadzorczej, członków komitetów audytu i etyki. Kanały powiadamiania o nieprawidłowościach przyjmują najczęściej formę kontaktu telefonicznego, mailowego lub internetowego formularza kontaktowego, uniemożliwiających identyfikację tożsamości sygnalisty, jeżeli sam nie zdecyduje się jej ujawnić. Obowiązek wdrożenia s.z.n. według określonych kryteriów może wprost wynikać z prawa krajowego – w Polsce funkcjonuje w stosunku do instytucji sektora finansowego. Unia Europejska w październiku 2019 r. przyjęła dyrektywę o ochronie osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii. Kraje członkowskie mają dwa lata na wdrożenie przepisów i to od nich będzie zależało, jak szeroka będzie ochrona w poszczególnych krajach. Powszechny obowiązek stosowania s.z.n., obejmujący wszystkie podmioty sektora publicznego oraz firmy prywatne zatrudniające minimum 50 osób, został już wcześniej wprowadzony m.in. w Holandii, na Słowacji i na Węgrzech. [ M. Waszak ].

Literatura: D. Lewis, W. Vandekerckhove, The Content of Whistleblowing Procedures: A Critical Review of Recent Official Guidelines, „Journal of Business Ethics” 2012, nr 108 ■ Sygnaliści w Polsce okiem pracodawców i związków zawodowych, red. G. Makowski, M. Waszak, Warszawa 2016 ■ The Business Case for ‘Speaking Up’: How Internal Reporting Mechanisms Strengthen Private-Sector Organizations, Transparency International 2017.