Zasada pomocniczości (subsydiaryzm)

ZASADA POMOCNICZOŚCI (SUBSYDIARYZM) (łac. subsidiarius, subsidium – rezerwa, pomoc, wsparcie) – jedna z cech ustrojowych współczesnych państw demokratycznych, jej istotę określa najlepiej stwierdzenie: tyle władzy, ile konieczne, tyle wolności, ile możliwe oraz tyle państwa, ile konieczne, tyle społeczeństwa, ile możliwe. Zas.pom. jest przywołana w preambule do polskiej konstytucji. Jest jedną z podstawowych zasad ustrojowych UE, która jest zapisana w Traktacie o UE oraz w Protokole nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności (zał. do TUE i Traktatu o funkcjonowaniu UE). Koncepcja subsydiaryzmu wywodzi się z filozofii. Można ją znaleźć w pismach myślicieli: Arystotelesa, Tomasza z Akwinu, Althusiusa, Hegla, Tocqueville’a, Proudhona, Kettlera. Była również obecna w doktrynie społecznej Kościoła, w encyklice Quadragesimo anno papieża Piusa XI zapisano, iż jednostka powinna wykonać samodzielnie to, co może, jeśli natomiast z jakiś względów nie umie sobie poradzić, to musi mieć zagwarantowane wsparcie i pomoc ze strony państwa. W naukach prawnych subsydiaryzm oznacza, że prawa i wolności jednostek są źródłem wszystkich praw i obowiązków społeczności. W naukach politycznych zas.pom. ma zastosowanie w odniesieniu do specyfiki władzy politycznej. Władza subsydiarna powinna pomagać członkom społeczeństwa w realizacji jego celów, unikać stosowania przemocy w zarządzaniu. Zgodnie z zas.pom. decyzje dotyczące jednostki i jej rodziny powinny być podejmowane na możliwie najbliższym obywatelowi poziomie. Jej istotą jest współdziałanie i komplementarność obywateli i instytucji publicznych oraz pełnienie przez władzę (różnych szczebli) funkcji pomocniczych w stosunku do działań jednostek, które ją ustanowiły, i realizowanie jedynie tych zadań, które nie mogą zostać efektywnie wykonane przez niższe struktury organizacyjne (władze lokalne i samorządowe) bądź przez samych obywateli, działających indywidualnie lub za pośrednictwem instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Zas.pom. ma na celu usprawnienie i ulepszenie dobra publicznego, poprzez włączenie organizacji obywatelskich w realizację zadań publicznych. Jej realizacja umożliwia partycypację w procesie podejmowania decyzji na poziomie lokalnym, regionalnym i narodowym oraz udział obywateli we współzarządzaniu i współrządzeniu (→ partycypacja społeczna; współrządzenie lokalne; współrządzenie partycypacyjne). W Unii Europejskiej subsydiaryzm odnosi się do podziału zadań między organami UE i administracjami krajowymi państw członkowskich (także władzami regionalnymi oraz lokalnymi) oraz do prawodawstwa unijnego w aspekcie merytorycznym, jak i formalnym. Odpowiednio do reguły, że każda decyzja powinna być podejmowana na jak najniższym poziomie decyzyjnym (najbliżej obywatela), na poziomie ponadnarodowym należy podejmować tylko te decyzje i działania, które zapewniają większą skuteczność i efektywność wynikającą ze wspólnej realizacji, niż gdyby zostawiono je w wyłącznej kompetencji rządów (regionów, gmin) państw członkowskich. Zgodnie z wymogami subsydiaryzmu Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii [ A. Bejma, K. Tomaszewski ].

Literatura: Ch. Millon-Delsol, Zasada pomocniczości, Kraków 1995 ■ Zasada pomocniczości. Wymiar europejski, narodowy, regionalny i lokalny, red. A. Pawłowska, S. Grabowska, Rzeszów 2011 ■ Z. Zgud, Zasada subsydiarności w prawie europejskim, Kraków 1999.