Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

SŁUŻBY SPECJALNE (ang. special services) – część instytucji państwowych odpowiedzialnych za zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa. W tradycyjnym rozumieniu obejmowały one działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą. Współcześnie zakres przedmiotowy działania sł.sp. jest bardzo szeroki i wyspecjalizowany. Do cech charakterystycznych sł.sp. należą następujące właściwości: przedmiotem ich działania są sprawy bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa oraz ochrona obowiązującego porządku konstytucyjnego; podstawową formą działania jest działalność informacyjna ukierunkowana na niejawne pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i weryfikowanie informacji istotnych dla bezpieczeństwa państwa; na ich działalność informacyjną składają się czynności operacyjno-rozpoznawcze i analityczne; działalność dochodzeniowo-śledcza jest uzupełniającą funkcją, zwłaszcza w dziedzinie kontrwywiadowczej. Sł.sp. ze względu na usytuowanie organizacyjne i ich zawodowy charakter dzielą się na cywilne i wojskowe. Z kolei w ramach tego podziału rozróżnia się służby kontrwywiadowcze i wywiadowcze. Te ostatnie są upoważnione do działania poza granicami kraju. W Polsce zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa funkcjonuje pięć sł.sp.: trzy cywilne – Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne – oraz dwie służby wojskowe – Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego. ABW odpowiada za ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządek konstytucyjny. Z kolei AW odpowiedzialna jest za sprawy ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Natomiast CBA jest wyspecjalizowaną cywilną sł.sp. przeznaczoną do zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, a w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Szefowie wymienionych cywilnych sł.sp. są centralnymi organami administracji rządowej podległymi bezpośrednio prezesowi rady ministrów. Wojskowe sł.sp. zajmują się w sprawami ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi (wywiad wojskowy) i wewnętrznymi (kontrwywiad wojskowy) dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP. Szefowie obydwu wojskowych sł.sp. są w systemie prawno-ustrojowym centralnymi organami administracji rządowej, jednak podlegają ministrowi właściwemu do spraw obrony narodowej. W Polsce działają ponadto podmioty mające uprawnienia w zakresie czynności operacyjnych, które na podstawie przepisów prawa nie są zaliczane do sł.sp. Są to Służba Celno-Skarbowa oraz Centralne Biuro Śledcze Policji. W państwach demokratycznych działania sł.sp. znajdują się pod kontrolą: parlamentu (sejmowa Komisja do Spraw Służb Specjalnych), organów kontroli państwowej i ochrony prawa (Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich) oraz centralnych organów władzy wykonawczej (prezes rady ministrów, minister koordynator służb specjalnych oraz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych). [A. Misiuk]

Literatura: A. Misiuk, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zagadnienia prawno-organizacyjne, Warszawa 2008.