Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

REFORMA SAMORZĄDOWA (w Polsce) – dokonane po 1989 r. w dwóch etapach przekształcenia ustrojowe dotyczące systemu organów władzy i podziału terytorialnego państwa. Pierwszy etap dokonany w 1990 r. – przywrócenie samorządu terytorialnego na poziomie gminnym; drugi etap z 1998 r. – rozbudowa samorządu terytorialnego poprzez utworzenie samorządu powiatowego i samorządu województwa. Reforma samorządowa z roku 1990 polegała na zmianie charakteru ustroju gminnego. Nastąpiła wówczas zmiana fundamentalna, choć nie zawsze dostrzegana przez obywateli. Aby samorząd zaistniał, społeczność lokalna musi móc, a także umieć i chcieć kierować własnymi sprawami (→ wspólnota lokalna). A to oznacza, że potrzebny jest ustrój, który daje odpowiednie możliwości, ale również musi istnieć świadoma społeczność obywatelska, która chce uczestniczyć w życiu publicznym i umie podejmować wspólnie właściwe decyzje. Rozwój instytucji samorządu terytorialnego i wprowadzenie nowych jednostek tego samorządu oznaczał bardzo istotną zmianę struktury władzy publicznej w państwie. Po zmianie tej oczekiwano znaczącego wzmocnienia zdolności państwa do sprawnego funkcjonowania. Oczekiwano też daleko idących konsekwencji praktycznych, pozwalających ukończyć cykl przekształceń ustrojowych w zgodzie z normami konstytucyjnymi i nowoczesnymi tendencjami w organizacji aparatu państwowego. Określenie „reforma samorządowa” jest mało precyzyjne, ponieważ to nie samorząd terytorialny jest przedmiotem reformy, lecz państwo jest reformowane przy pomocy samorządu terytorialnego. Wady tego określenia łatwo można zauważyć, uwzględniając realia – wprowadzenie samorządu powiatowego i samorządu województwa nie może być reformowaniem tego samorządu, ponieważ nie istniał on przed 1 stycznia 1999 r. Określenie „reforma samorządowa” nie może też być odnoszone do podstawowych jednostek samorządu terytorialnego (gmin), ponieważ ich ustrój nie zmienił się od reaktywowania w Polsce samorządu gminnego. R.s. bardzo silnie wiązała się z oczekiwaniami wzrostu sprawności aparatu państwowego w skutecznym podejmowaniu przedsięwzięć restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych. Była i jest traktowana jako niezbędny warunek przygotowania instytucji państwowych do inicjowania reform poszczególnych dziedzin aktywności władz publicznych – oświaty i edukacji, transportu i dróg publicznych, ochrony zdrowia, opieki społecznej, upowszechniania i rozwoju dziedzictwa kulturowego, ochrony środowiska, modernizacji obszarów wiejskich, przeciwdziałania bezrobociu, aktywizacji zawodowej. Celami reformy samorządowej było: utworzenie sprawnej, kompetentnej i oszczędnej w działaniu administracji publicznej, której część samorządowa przejmie odpowiedzialność za zdecydowaną większość usług publicznych wykonywanych w całości lub częściowo, bezpłatnie, a część rządowa ograniczy swoje funkcje administrowania państwem na rzecz obowiązków w zakresie rządzenia w państwie, co znakomicie wzmocni jego zdolność do podejmowania wyzwań w sprawach strategicznie ważnych dla całego państwa; wykorzystanie decentralizacji terytorialnej (tj. decentralizacji będącej wynikiem rozwoju instytucji samorządu terytorialnego) do przekształcania państwa w system organizowany zgodnie z → zasadą pomocniczości; jawność działania administracji publicznej przez zapewnienie obywatelom szerokiego dostępu do informacji o działalności obydwu części tej administracji; wzmocnienie obywatelskiej kontroli finansów publicznych przez reformę prawa finansów publicznych, funkcjonalnie powiązaną z decentralizacją władzy publicznej oraz doprowadzenia w wyniku decentralizacji do utworzenia oszczędniejszego i efektywniej funkcjonującego systemu finansów publicznych; utworzenie samorządu województw jako silnych podmiotów polityki rozwoju regionalnego, uprawnionych do formułowania i realizowania własnych priorytetów tej polityki (→ decentralizacja; samorząd terytorialny) [ B. Marczewska ].

Literatura: B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Warszawa 2012 ■ H. Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2014.