Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

POLICJA (od greckiego politeia i łacińskiego politia) – współcześnie jest to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Może być zorganizowana na wzór wojskowy i mieć wyspecjalizowany charakter. Wojskowe służby policyjne wykonujące zadania na rzecz bezpieczeństwa cywilnego działają we Francji (Gendarmerie nationale), we Włoszech (Arma dei Carabinier) czy w Hiszpanii (Guardia Civil). Mogą mieć też charakter wyspecjalizowany, zajmując się poszczególnymi obszarami → bezpieczeństwa publicznego lub określonymi kategoriami zagrożeń (np. policja lekarska, sanitarna, górnicza, leśna, pocztowa i inne; dzisiaj używa się takich określeń, jak inspekcja, straż itp.). W świecie nowożytnym p. pojawia się około 1500 r. we Francji jako police. W XVI i XVII w. nazywano policją całą wewnętrzną administrację poza sądownictwem, wojskowością i skarbowością (państwo policyjne). Na podstawie doświadczeń okresu monarchii absolutnej ukształtowała się teoria tzw. prawa i państwa policyjnego, czyli nauki policji. Wyodrębniła się ona jako samodzielna dziedzina nauki w XVIII w. i obejmowała swoim zakresem szeroki krąg zagadnień administrowania państwem, w tym również sferę ekonomiczno-finansową. Termin „policja” miał wówczas szersze rozumienie – w zasadzie był synonimem pojęcia „administracja państwowa”. Dopiero w pierwszej połowie XIX w. poglądy na bezpieczeństwo poddane zostały naukowej i krytycznej refleksji oraz powiązane z praktyką. W 1829 r. sir Richard Maine, twórca metropolitarnej policji w Londynie, sformułował podstawowe zasady działania policji: celem skutecznej policji jest zapobieganie przestępczości, następnie wykrywanie i karanie sprawców przestępstw. W miarę usamodzielniania się obywateli od państwa w okresie liberalizmu ścieśniał się obszar pojęcia „policja”, sprowadzając się do zapobiegania wszelkim niebezpieczeństwom wynikającym ze współżycia ludzi i ograniczania swobody działania obywatela ze względu na dobro państwa. W państwie liberalnym działalność policyjna była zapobiegawcza, tzw. negatywna. Dawna szeroka działalność na polu popierania interesów społeczeństwa – tzw. policja dobrobytu (wohlfartpolizei) – przy użyciu przymusu zeszła na dalszy plan. Ponadto w ramach kształtującego się państwa prawnego każde działanie policyjne przestało być swobodne, musiało mieć specjalne upoważnienie ustawowe. Po ukształtowaniu się instytucjonalnego pojęcia p. w XIX w. rozwinęło się stopniowo węższe materialne jej pojmowanie jako podmiotu do zwalczania zagrożeń. Zawężenie to było skutkiem powstającego liberalnego państwa konstytucyjnego i prawnego, w którym cała władza państwowa podporządkowana jest wiążącej mocy prawa. Ustawy regulowały różnorodne kompetencje administracyjne, p. pozostało zwal¬czanie zagrożeń, co ograniczało jej zakres władzy w państwie. Odbiciem takiego pojmowania zakresu działania p. była pruska ustawa o administracji policyjnej z 1931 r., która stanowiła, że ma ona obowiązek dokonywania w ustanowionym zakresie niezbędnych przedsięwzięć (w ramach obowiązujących ustaw) w celu zapobiegania zagrożeniom zarówno powszechnym, jak też jednostkowym, które naruszają bezpieczeństwo lub porządek publiczny. W XX w. w związku z tworzącymi się systemami totalitarnymi: faszystowskim i komunistycznymi, działalność służb policyjnych przyjęła charakter ideologiczny. Ograniczono jej funkcje do ochrony pozycji hegemonistycznej w państwie i społeczeństwie rządzącej partii politycznej [ A. Misiuk ].