Encyklopedia Administracji Publicznej MW Pivot Skin

PODZIAŁ TERYTORIALNY – względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa na podstawie ustawy w celu ustalenia właściwości miejscowej organów państwowych oraz niepaństwowych jednostek organizacyjnych wykonujących z mocy prawa funkcje państwowe. P.t. jest elementem ustroju państwa, dokonywany jest poprzez przyjęcie ustawy lub aktu wydanego na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. Określany jest także jako podział administracyjny kraju. W procesie historycznego rozwoju wyodrębniły się trzy typy p.t. państwa: zasadniczy (podstawowy), pomocniczy oraz dla celów specjalnych. Zasadniczy podział terytorialny tworzy się ze względu na konieczność wykonywania na określonym obszarze zadań państwowych (publicznych) o istotnym znaczeniu z punktu widzenia podstawowych celów i zasad funkcjonowania państwa. Zasadniczy p.t. jest elementem organizacji (ustroju) terenowych organów państwowych o właściwości ogólnej, wyposażonych we władcze (publicznoprawne) kompetencje, oraz organów samorządu terytorialnego. Obowiązujący współcześnie w Polsce trójstopniowy zasadniczy p.t. państwa obejmuje poziomy: gmina, powiat, województwo. Został wprowadzony ustawą z 1998 r. (obowiązuje od 1 stycznia 1999) – utworzono wówczas 16 województw oraz 308 powiatów (potocznie nazwanych powiatami ziemskimi), a ponadto 65 miastom nadano dodatkowe prawa (→ miasta na prawach powiatu, potocznie nazywane powiatami grodzkimi). Według stanu na styczeń 2019 r. zasadniczy p.t. obejmuje: 2477 gmin, 380 powiatów (314 ziemskich i 66 grodzkich), 16 województw. Pomocniczy podział terytorialny tworzy się dla wykonywania zadań należących do terenowych organów państwowych, w celu uzupełnienia zasadniczego p.t., w pewnych przypadkach jest to konieczne ze względu na postulat racjonalności, skuteczności realizacji zadań. Podstawy prawne dla pomocniczych p.t. zawarte są w aktach różnej rangi, zależnie od pozycji organu, którego zadania lub kompetencje są wykonywane w takim podziale. Jeżeli podział pomocniczy wiąże się z organem działającym w jednostce terytorialnej podziału zasadniczego, wówczas podstawą prawną takiego podziału jest ustawa lub akt wydany na jej podstawie. Specjalny podział terytorialny tworzony jest dla potrzeb organów państwowych, które nie należą do administracji rządowej ogólnej (systemu ogólnych organów administracji rządowej) ani do struktur samorządu terytorialnego, dokonywany jest na podstawie prawa, odrębny od podziału zasadniczego oraz względnie trwały. Z podziałów specjalnych korzystać mogą także organizacje i instytucje niepaństwowe wykonujące na zasadzie zlecenia zadania publicznoprawne (państwowe) [ B. Marczewska ].

Literatura: B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Warszawa 2012 ■ H. Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2014.