Demokracja bezpośrednia

DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA – polega na wykonywaniu władzy państwowej bezpośrednio przez członków zbiorowego podmiotu suwerenności (obywateli państwa, narodu, ludu). Historycznie był to system polityczny, w którym obywatele bezpośrednio i aktywnie uczestniczyli w podejmowaniu decyzji politycznych za pośrednictwem narzędzi oferowanych przez tę formę – demokracja ateńska (rozróżnienie terminologiczne na demokrację bezpośrednią i pośrednią datuje się na przełom XVIII i XIX w.). Współcześnie ta forma sprawowania władzy przez obywateli jest uzupełnieniem → demokracji przedstawicielskiej . Instytucje d.b. umożliwiają obywatelom uprawnionym do głosowania wyrażenie woli w zakresie kreacji władzy, a także decydowania w sprawach o istotnym znaczeniu, tj. rozstrzygnięcia konkretnego problemu decyzyjnego. Warunki, jakie muszą spełniać instrumenty d.b., to jedność miejsca i czasu podejmowanego rozstrzygnięcia oraz posiadanie praw politycznych podczas całego procesu podejmowania rozstrzygnięcia. Narzędzia d.b. mają zwykle umocowanie konstytucyjne, zalicza się do nich: referendum, inicjatywę ludową, weto ludowe, plebiscyt, zgromadzenie ludowe, konsultacje społeczne oraz recall (prawo do odwołania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych). Dzięki d.b. obywatele dysponują możliwością wyrażenia swojej woli w postaci sformalizowanego aktu prowadzącego do podjęcia konkretnego rozstrzygnięcia (np. głosowanie referendalne) lub konkretyzując istotne elementy tegoż aktu (np. w projekcie obywatelskim – inicjatywa ludowa). Polski system prawny przewiduje: → referendum (ogólnokrajowe oraz lokalne), obywatelską inicjatywę ustawodawczą, a także zebranie wiejskie. Prawo przewiduje też → konsultacje społeczne, ale bez decyzyjnej mocy wiążącej, nie są więc formą d.b. Krajem europejskim o najbardziej zakorzenionej tradycji i ukształtowanych procedurach stosowania d.b. jest Szwajcaria. Poza tym formy d.b. stosują inne państwa, poza Polską: Francja, Dania, Irlandia, Włochy, Liechtenstein. (→ demokracja partycypacyjna; demokracja deliberatywna) [ E. Szulc-Wałecka ].

Literatura: Demokracja bezpośrednia w samorządzie terytorialnym, red. M. Marczewska-Rytko, S. Michałowski, Lublin 2012 ■ Instytucje demokracji bezpośredniej w praktyce, red. O. Hałub, M. Jabłoński, M. Radajewski, Wrocław 2016 ■ M. Marczewska-Rytko, Demokracja bezpośrednia w teorii i praktyce politycznej, Lublin 2001.