Rzecznik Praw Obywatelskich

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (RPO) – konstytucyjny jednoosobowy organ ochrony prawa, stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zakres przedmiotowy ochrony obejmuje wszelkie prawa i wolności przyznane obywatelom także innymi aktami normatywnymi (np. ratyfikowanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi). RPO jest jedną z instytucji ombudsmana w Polsce, powstał w 1987 r., pierwszym RPO była prof. Ewa Łętowska. RPO jest powoływany przez sejm za zgodą senatu, którym składa coroczne informacje o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Kadencja wynosi pięć lat. RPO jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed sejmem. Rzecznikowi przysługuje immunitet i nietykalność, które mogą zostać uchylone tylko przez s., musi być apolityczny (nie może być równocześnie posłem, senatorem, nie może zajmować żadnego innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych, nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością urzędu). RPO działa na podstawie wniosków osób, których prawa i wolności zostały naruszone, oraz z urzędu – z własnej inicjatywy. W tym drugim wypadku może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów albo zwrócić się do sejmu o zlecenie → Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. RPO wykonuje swoje zadania m.in. poprzez: podejmowanie stosownych czynności w celu likwidacji powstałych naruszeń praw lub wolności w konkretnych przypadkach; występowanie z inicjatywami mającymi na celu usunięcie hierarchicznych niezgodności występujących w aktach prawnych; kierowanie wniosków do odpowiednich organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej; wywieranie wpływu na kształtowanie kierunków wykładni prawa dotyczącego praw i wolności człowieka i obywatela. Przysługują mu także pewne uprawnienia dotyczące wszczęcia postępowania i brania udziału w postępowaniach przed sądami powszechnymi i administracyjnymi, żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych i karnych, wnoszenie kasacji w postępowaniach cywilnym, karnym i sądowo-administracyjnym. RPO może także wziąć udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Struktura: jednostką pomocniczą jest Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, RPO może powołać do trzech zastępców, także pełnomocników terenowych [ I. Malinowska ].

Literatura: L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2016.